حافظ روحانی- همشهری آنلاین: علاوه بر واقعه عاشورا، موضوعات مرتبط با واقعه کربلا هم مورد توجه سفارش‌دهندگان پرده‌های قهوه‌خانه‌ای بود. از این‌رو در بین آثار نقاشان قهوه‌خانه‌ای علاوه بر پرده‌های متعدد موسوم به «مصیبت کربلا» تعداد قابل توجهی تابلو وجود دارد که به تاریخ اسلام و یا وقایع متعدد قیام امام‌حسین(ع) می‌پردازند.
نمونه‌ای از این علاقه را می‌توان در این تابلوی نسبتاً بزرگ دید که «حسین قوللرآغاسی» نقاشی کرده است. حسین قوللرآغاسی، مشهورترین نقاش میان نقاشان قهوه‌خانه به‌حساب می‌آید که مورد احترام بیشتر نقاشان دیگر این سنت هم بود. به یک معنی قوللرآغاسی را یکی از بنیانگذاران جریان نقاشی قهوه‌خانه هم خوانده‌اند.
- تصاویر | گنجینه کم‌نظیری از هنر عاشورایی که در حال از بین رفتن است | روایت واقعه کربلا بر دیوارنگاره‌های بقاع گیلان
- تعزیه در تاریخ مثل رسانه عمل کرده است | اجرای بیش از ۵۳۰ مجلس تعزیه با عناوین مشخص در ایران | وسیع‌ترین امکانات برای برگزاری تعزیه در کجا قرار دارد؟
پدرش نیز در هنرهای مردمی دست داشت و از این نظر قوللرآغاسی خیلی زود با اصول هنرهای مردمی ایران آشنا شد. بسیاری از سنت‌های نقاشی قهوه‌خانه‌ای را به او نسبت می‌دهند و جمعی قابل توجه از نقاشان نسل بعدی جریان قهوه‌خانه هم شاگرد و دنباله‌رو او بوده‌اند. حسین قوللرآغاسی سال۱۲۶۹متولد شده و در سال ۱۳۴۵درگذشت.
در دهه ۱۳۴۰بود که مارکو گریگوریان تعدادی از آثار حسین قوللرآغاسی و محمد مدبر را خریداری کرد. همین موضوع باعث شد تا آثار این دو و دیگر نقاشان قهوه‌خانه‌ای مورد توجه هنرمندان مدرنیست قرار بگیرد. به واسطه این رخداد آثار این هنرمندان از خطر نابودی نجات یافت و تعدادی از موزه‌ها ازجمله موزه رضا عباسی و مجموعه تاریخی، فرهنگی سعدآباد آثار این هنرمندان را خریداری کردند و به گنجینه‌شان افزودند. امروزه بخشی از آثار نقاشان قهوه‌خانه در این موزه‌ها نگهداری می‌شود.
پرده کنونی یکی از نمونه آثاری است که به وقایع مرتبط با قیام امام(ع) می‌پردازد. ابعاد این پرده نسبتاً بزرگ ۱۷۱در ۱۱۰.۵سانتی‌متر است. در مرکز اثر مسلم‌ابن عقیل و حضرت عباس(ع) را می‌بینیم که رو به سمت راست قاب ایستاده‌اند. در سمت راست مسجد مدینه نقاشی شده.
در مقابل مسجد، تمثال امام‌حسین(ع) و حبیب‌ابن مظاهر را می‌بینیم و در گوشه راست پشت پیکر امام(ع)، حضرت قاسم(ع) و حضرت علی‌اکبر(ع) را در لباس رزم می‌بینیم و سمت پایین و راست اثر و پایین‌تر از پیکر حضرت علی‌اکبر، حضرت زین‌العابدین(ع) را با کتابی در دست راست می‌بینیم. لباس حضرت زین‌العابدین(ع) مشابه لباسی است که بر تن حضرت امام‌حسین(ع) دیده می‌شود.
قوللرآغاسی از این طریق امامت و جانشینی حضرت زین‌العابدین(ع) را یادآوری می‌کند. همچنین می‌توان یکی از سنت‌های نقاشی قهوه‌خانه را در قیاس میان چهره حبیب‌ابن مظاهر و تمثال چهره امام‌حسین(ع) و سایر اولیا در پرده دید؛ قوللرآغاسی به چهره حبیب‌ابن مظاهر اندکی حالت داده است، درحالی‌که تمثال اولیا معمولاً بدون حالت نقاشی می‌شده.
در فاصله میان ۲پیکر مسلم و حضرت عباس(ع)، ۲پیکر کوچک‌تر ۲طفلان مسلم تصویر شده‌اند که همچون پدر دستان را به نشانه احترام به امام(ع) چلیپا کرده‌اند. همچنین می‌توان دید که مسلم شمشیر و سپرش را به نشانه احترام و اطاعت از امام(ع) پیش پای‌اش روی زمین گذاشته است. علم هم در دست حضرت عباس(ع) است که جایگاه او در کربلا و لشکر امام(ع) را نشان می‌دهد.
قوللرآغاسی برای برقراری تعادل میان دو سمت پرده خیمه‌های سمت چپ را با طراحی کمینه‌گرای مسجد مدینه در سمت راست هماهنگ و با افزودن چند پیکره در سمت چپ تعادل را در پرده برقرار کرده است. به شیوه مرسوم نقاشی قهوه‌خانه، دور سر اولیا هم نوری دایره‌ای نقاشی شده که نشان قداست است. همچنین نقاش با نوشتن نام‌ها در کنار پیکره‌ها آنها را برای بیننده مشخص کرده است. امضای نقاش «رقم قوللر» و نام سفارش‌دهنده، «فرمایش عباس تکیه» در سمت چپ تابلو به چشم می‌خورد.
گفته می‌شود که قوللرآغاسی در نقاشی این پرده کاملاً پیرو روایات بوده است و کوشیده تا جزئیات را طبق روایت اجرا کند. چنانچه عده‌ای به قد کوتاه ساربان که پشت پیکر حضرت عباس(ع) قرار دارد ایراد گرفته بودند. به‌گفته هادی سیف از آنجا که در روایات از ساربان نام برده شده بود، قوللرآغاسی باید او را تصویر می‌کرده. اما نقاشی‌کردن او در ابعاد واقعی مشکلات طراحی ایجاب می‌کرده، او را کوتاه‌تر از ابعاد واقعی کشیده.
این موضوع یک نکته دیگر را نیز در سنت نقاشی قهوه‌خانه‌ای یادآوری می‌کند چون پیکر ساربان در صف اول نقاشی است کشیدن او در ابعاد واقعی ترکیب‌بندی را به هم می‌زده است و پیکر او را هم‌طراز با پیکر اولیا قرار می‌داده. قوللرآغاسی با کشیدن او در ابعاد کوچک بر اهمیت پیکر اولیا تاکید بیشتری کرده است.
این اثر هم قدرت طراحی و رنگ‌آمیزی حسین قوللرآغاسی را نمایش می‌دهد و هم بسیاری از سنت‌های نقاشی قهوه‌خانه را در خود دارد. این اثر بدون تاریخ هم‌اکنون در گنجینه موزه رضا عباسی نگهداری می‌شود.
نظر شما